در سیزدهم ذی الحجه خداوند برای مومنین امیر و امام انتخاب نمود و جبرئیل نازل شد و به حضرت علی این گونه سلام کرد: "السلام علیک یا امیرالمومنین" (1)
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: این جبرئیل است که از سوی خداوند تحقق انچه به من وعده داده شده بود را آورده است.
بعد پیامبر به اصحاب فرمودند که به حضرت علی (ع) با عنوان امیرالمومنین سلام کنند, برخی با رغبت و برخی با اکراه سلام کردند.
هر پیامبری از پیامبران الهی که اجل خود را نزدیک می دید با فرمان الهی وادیع الهی را به وصی خود منتقل می نمود و آنها را تحویل حجت بعد از خود می داد؛ و این خود از علائم و نشانه های قطعی وصایت و خلافت کسی است که ودایع به او سپرده شده است. (بحارالانوار ج 28 ص96)
در حجه البلاغ، پیامبر اکرم نیز بعد از مراسم حج در اخرین روزی که در مکه بودند به امر خداوند تمام میراث پیامبران گذشته را به امیرالمومنین تحویل دادند، و این میراث بعد از امیرالمومنین به امام حسن و سپس به امام حسین رسید و اکنون نزد امام زمان عج است.
با توجه به بررسی کتابهای تفسیری و تاریخی موجود، اعم از شیعه و سنی، این نتیجه به دست آمد که آیه‌ی مباهله اختصاص به پیامبر اکرم و اهل‌بیت او دارد. با این وجود تعداد محدودی از اهل سنت به سبب غرض‌ورزی که با جریان شیعه و پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) دارند، در خصوص این آیه شبهاتی را مطرح نموده و با خارج کردن آن از جریان آل‌پیامبر(ص)، سعی در خدشه وارد کردن به فضیلت اهل‌بیت(ع) نمودند.(1)
اهم ایراداتی که به تفاسیر وارد نموده‌اند از این قرار است:
شبهه‌ی اول. وجود کلمات و عبارات جمع در آیه
جالب‌ترین آیه‌ای که خود بزرگان اهل سنت، آن را قوی‌ترین و با فضیلت‌ترین و مهمترین آیه در حق امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) و حسنین (علیهما السلام) می‌دانند، آیه مباهله است:
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ (1)
و زمخشری می‌گوید:
1)نبی مکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
کفی و کف علی فی العدل سواه.
دست من و دست علی، در گسترش عدالت یکسان هست.(1)
یعنی همان آیه مباهله‌ای که حضرت علی (علیه السلام) را نفس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در تمام فضائل، جز نبوت شمرده است، این هم یکی از مصادیق آنهاست.
2)ابن عساکر و سیوطی از ابن عباس نقل می‌کنند که می‌گوید:
انک تسمع ما أسمع، و ترى ما أرى، الّا أنک لستَ بنبى، و لکنّک لوزیر و انک لَعلى خیر.
خطاب پیامبر صلى الله علیه و آله به على علیه السلام: تو مى شنوى آنچه را که من مى شنوم و مى بینى آنچه را من مى بینم؛ ولى تو پیامبر نیستى، بلکه تو وزیر من هستى و تو در مسیر خیر قرار گرفته اى.
امام علی علیه السلام ؛ تجسم عدالت
بررسی نهج البلاغه نشان می دهد که از دیدگاه امام علی علیه السلام ، عدالت در رأس ارزش های اسلامی قرار دارد و تمامی ارزش ها به عدالت بازمی گردد. در ارزیابی، مدیریت و قضاوت، عدالت، شرط اصلی است. با این حال، تجسّم عدالت، وجود مبارک خود امام علی علیه السلام بود. این معنا در سخن معروف توماس کارلایل، فیلسوف انگلیسی آمده است که گفت: «امام علی؛ ما را جز این نرسد که او را دوست بداریم و به او عشق ورزیم. در کوفه ناگهان به حیله کشته شد و شدت عدالتش موجب این جنایت گشت.» به سخن کارلایل می توان این جمله را افزود که در واقع، پافشاری امام علی علیه السلام بر اجرای احکام و پیروی از سیره پیامبر اسلام و پرهیز از انحراف در اداره حکومت، زمینه ساز توطئه بر ضد آن حضرت شد.
چشم انتظار دیدار پروردگار
امام علی علیه السلام در برخورد با دشمنان چه اصول و رفتارهایی داشتند؟
پاسخ
رعایت اصول اخلاقی و انسانی در برابر دشمنان موضوعی است که امام علی(ع)، به آن اهتمام ویژه داشت، به گونه ای که حتی در برابر دشمنان در حال نبرد نیز از اخلاق اسلامی روی نگردانده است. آن حضرت پیوسته به نیروهای تحت امرش نیز سفارش می کرد تا به اخلاق اسلامی پای بند باشند. این مسئله چه در رفتار و چه در عملکرد حضرتش فراوان قابل مشاهده است.
بخشی از فرمان امام علی(ع) به نیروهایش در برخورد با دشمنان در این روایت موجود است: «نَصْرٌ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ وَ حَدَّثَنِی رَجُلٌ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَنْ أَبِیهِ:
در اسلام غدیر، حکومت ملکِ طلقِ حاکم نیست. اصلا ملک او نیست، عاریت است و امانت. تمام کسانی که در این حکومت، پست و مقام دارند، امانت دارانند. در فرهنگ علوی، پست و منصب، صراط است؛ نه نردبان ترقی و ثروت. اسلام علی، امانت را ضدّ خیانت می داند و «خیانت را در آتش[1]».
علی (علیه السلام) علاوه بر اینکه خودش به طور مستقیم بر کارگزاران و عاملانش آگاهی و اشراف دارد، جاسوسان و مخبرانی هم برمی گزیند تا به شکل نامرئی و پنهانی، عاملان و پست دارانِ حکومتی و رفتارشان را رصد کنند و به امام گزارش کنند.
در فرهنگ غدیر، بر مردم و رفتار مردمان، جاسوس نمی نهند، بلکه بر کارگزاران و حاکمان جاسوس می گزارند.
شبکه بازرسی مخفی و علنی حکومت علی، بر مردم نبود، بلکه بر خود حکومت و حاکمان بود.
در چند جای نهج البلاغه و دیگر کتب، نامه هایی می بینیم که امام (علیه السلام) برای عاملانش در شهرها و کشورهای مختلف می نویسد و از واژه «عین: جاسوس» یا «عیون: جاسوسان» استفاده می کند. جاسوسانم برایم خبر آورده اندکه تو (ای والی و ای حاکم) چنین و چنان کرده ای[2]!
در عهدنامه اش، به مالک اشتر فرمان می دهد که
و اعتصموا بحبل الله
مردی به حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و السلام آمد و از آن حضرت تقاضا کرد که مراد از حبل الله در آیه{ و اعتصموا بحبل الله} را- که به فرمان خدا، عموم امت اسلام باید به آن تمسک جویند- توضیح دهند.
رسول اکرم بی درنگ دست او را گرفته بر روی شانه امیرالمومنین علیه السلام گذاشتند و فرمودند:
” ای اعرابی! این حبل الله است؛ به دامان او در آویز…
( بحار ۱۶:۳۶ ح۵)
محدّثین و مورّخین روایت کرده اند:
شیوه و
رفتار امام علی علیه‌السلام با فرزندانش، بر همان مبنایی استوار بود که خود بر
آن اساس، از سوی پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله تربیت شده بود و معتقد بود که
فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقوقی متقابل است؛ «حق فرزند بر پدر آن است که
بر او نامی نیک بگذارد. ادب نیکو و پسندیده بیاموزد و قرآن را به او آموزش دهد و
در مقابل، حق پدر به فرزند آن است که از پدر فرمان برد، جز آنجا که اطاعت از پدر،
در مسیر سرپیچی از فرمان خداوند باشد.» [۱]
حضرت در بیانی زیبا،
روش همسرداری امیرمومنان علی علیه‌السلام
به
گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حضرت، همواره خوش اخلاقی و خوی نیکو را موجب و
ایجاد کننده محبت و دوستی معرفی می‌کند. [۱] ولی در مقابل، بد اخلاقی و بد خویی را
همنشین بد می‌داند، [۲] آن را باعث تباه شدن و از بین رفتن زندگی و موجب اذیت و
آزار انسان به حساب می‌آورد. [۳]
حضرت که
خود در دامان پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است، از آن بزرگوار آموخته است که رمز
پیروزی و موفقیت در زندگی، به خصوص در کانون گرم خانواده، داشتن اخلاق و خوی نیکو
و پسندیده است.
دو نکته
اساسی خانواده علوی امام علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علی‌ها این است که هر
دو از چشمه سار وحی سیراب شده و توسط پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، تربیت و
پرورش یافته‌اند. لذا از جهت اخلاقی، آن دو بزرگوار بسیار به هم نزدیک و شبیه هم
هستند و با یکدیگر توافق کامل دارند و دید و بینش هر دو به زندگی، یکی است؛ بدین
جهت رابطه‌ای که با یکدیگر برقرار کرده‌اند، همراه با محبت، مهربانی، صفاو وفاداری
به همدیگر و احترام متقابل است.
با بررسی تاریخ اسلام و حیات امیرمؤمنان، به وضوح معلوم می گردد که آن حضرت در عرصه های گوناگون علوم اسلامی به خوبی ظاهر شد و مثالی بی بدیل از خود به یادگار گذاشت. یکی از این عرصه ها، که به اعتراف منابع اهل سنّت، برجستگی امام علی علیه السلام را در میان اصحاب نشان می دهد، علوم و معارف قرآن مجید است؛ چنان که ذهبی نقل می کند: «علی علیه السلام می گفت: به خدا سوگند، هیچ آیه ای از قرآن مجید فرود نیامده، جز آن که من می دانم برای چه منظوری و در کجا و در شأن چه کسی نازل شده است و همانا خداوند به من عقل و زبان گویا بخشیده است.» (1) از این رو، وی پس از رحلت پیامبر، بی درنگ به جمع آوری قرآن و تنظیم آن پرداخت و در این امر، چنان اشتغال ورزید که جز برای ادای نماز از آن باز نماند. مسلمانان چنین نظر دارند که آن حضرت قرآن را بر اساس شأن نزول جمع آوری و مرتّب نمود و ا گر آن قرآن به دست ما می رسید، در دانش بی بدیل بود.( (2
وی به دلیل ایمان ژرف و پایدار و دانش گسترده و استوار به قرآن، همواره در قضاوت ها و خطبه ها از آن بهره می جست و در مقام پاسخ گویی به شبهه، به آیات استناد می کرد. کمتر خطبه، نامه و کلمات قصار آن حضرت را می توان یافت که به صورت صریح و یا به گونه تلویح به قرآن اشاره نکرده باشد؛ چنان که در جایی می فرماید: «کتاب خداوند در میان شما سخنگویی است که هیچ گاه زبانش از حق گویی خسته نمی شود و خانه ای است که ستونش هرگز فرو نمی ریزد و قوّه ای است که یارانش شکست نمی پذیرند.»((3
((سلونی قبل أن تفقدونی))
صدای درخواست علی (ع) که با تضرع، از مردمش می خواست تا ازعلم و معرفتش سرمست شوند، در میان همهمه حاضران گم شد! پنهان شد! و پس از آن با سؤال بی ربط و بی محتوای شخص کوته فکری از دست رفت! تمام شد! فقط اثری از آن در کتب تاریخی بجای ماند، تا در سالهایی دور و در روزگاری دیگر، دانشمند سنی مذهبی چون ((ابن ابی الحدید)) بگوید:
((این ادعایی است که در طول تاریخ فقط شخصیتی مثل علی (ع) کرده است و می تواند بکند))
همانا این سید انسانهای متکامل و رشد یافته است که ضمن رعایت اصل اعتدال و پرهیز از هر گونه افراط و تفریط درگرایش به یکی از این جنبه ها، همه ابعاد وجودی خویش را در حد اعلای خود پرورش می دهد. به گواهی تاریخ، حضرت علی (ع) در رشته های گوناگون از علوم عقلی و نقلی، طبیعی و ماوراء الطبیعه، ریاضیات و اخلاقیات و اقسام فنون و حرفه های دیگر تخصص داشته اند، که برخی از آنها را بر می شماریم:
معرفت و شناخت کامل شخصیت والای امیرالمؤمنین علی (ع) و جایگاه او در جهان هستی در حد بشر نیست چه رسول اکرم (ص) خطاب به مولا می فرماید :
یا علی لا یعرفک الاّّّ الله و انا
ای علی! تو را هیچکس نشناخت جز خدا و من
درابتدای خلقت، معمار آفرینش، زمین و خورشید و ماه و بر و بحر اعلام کرد که آفرینش شما، آفرینش همه چیز، به طفیل محبت پنج نور مقدس است.
یا ملائکتی و سکان سماواتی اعلموا انی ما خلقت سماء مبنیه و لا ارضا محدیه و لا قمرا منیرا و لا شمسا مضیئه و لا فلکا یدور و لا بحرا یجری و لا فلکا یسری الا فی محبه هؤلاء الخمسه.
آفرینش بر محبت اینان رقم خورد و عرصه هستی به حب ولایت آنان از عدم شکل گرفت. اگر علی (ع) نبود، آفرینش به تکوینش نمی ارزید . نوروجود علی (ع) ، مصباح پایگاه آفرینش شد وهستی اول با وجود او شکل گرفت. هدفنامه وجود را نیز به وجود او پیوند زدند.
لو لا کلما خلقت الا فلاک و لو لا علی لما خلقتک...
