آیه (19) سوره الرحمن «مرج البحرین یلتقیان»
مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ
دو دریا را به هم
رسانید، تا با یکدیگر ملاقات و پیوند نمایند
ترجمه انگلیسی:
He has made the two seas to flow freely (so that)
they meet together
ترجمه فرانسوی:
Il a donné libre cours aux deux mers pour se
rencontrer
ترجمه آلمانی:
Er hat die beiden Meere zugleich entstehen lassen,
die zusammentreff
ترجمه روسی:
Он смешал два моря, которые встречаются друг с
другом.
جمعی از مفسّرین مثل «مرحوم فیض رحمه اللَّه» در «صافی» (1) و علّامه حلّی رحمه اللَّه در «کشف الیقین» (2) و ملا فتح الله رحمه اللَّه در «منهج الصّادقین» (3) و علّامه مجلسی رحمه اللَّه در «بحار الانوار» (4) و صاحب «مجمع البیان» در تفسیر خود (5) ، از حضرت صادق علیه السلام روایت می کنند که فرمود:
مراد از بحرین در «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ» (6) علی مرتضی و فاطمه زهرا علیهاالسلام است، و مراد از برزخ در «بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ» (7) پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله است، و مراد از لؤلؤ و مرجان در «یَخْرجُ مِنْهُما الّلؤلؤ و الْمَرْجانُ» (8) حسن مجتبی و سیّدالشّهداء علیهماالسلام است.
یعنی چون علی علیه السلام که بحر آسمان علم و امامت و خلافت باشد، ملاقات و مباشرت فرمود با بحر زمین عصمت و طهارت، که حضرت صدّیقه باشد قطره هایی که در صلب علی بود در صدف رحم حضرت صدّیقه قرار گیرد و میانه آن دو بزرگوار برزخی است که مراد حضرت رسول بوده، چه آن حضرت میان آن دو بزرگوار برزخ و واسطه بود و در محاکمات رجوع به آن حضرت می نمودند.
چنانچه نقل شده که حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله حکم فرمود میانه آن دو بزرگوار که بیرون خانه خدمتش با علی مرتضی باشد و خدمت درون خانه با صدّیقه کبری باشد. (9)
در حدیثی از حضرت امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیات کریمه نقل شده:
«عَلی وَ فاطِمةُ علیهما السلام بَحْران عَمیقان لایَبْغی اَحَدهُما عَلی صاحِبه، یَخْرُجُ مِنْهُماَ، الّلُؤلُؤ وَ الْمَرْجان، قال: الحَسَنُ وَ الَحُسین علیهما السلام»؛ (10)
علی و فاطمه دو دریای ژرف و عمیقند که هیچیک بر دیگری تجاوز نمی کند و از این دو دریای ژرف لؤلؤ و مرجان یعنی حسن و حسین خارج شده اند. آری منظور از بحرین، فاطمه بحر نبوت و علی بحر ولایت، برزخ، رسول خدا است. لؤلؤ امام حسن است و مرجان امام حسین سلام الله علیهم.
علامه سبط ابن جوزی می گوید:
«ثعلبی در تفسیر خود در تأویل و تفسیر آیه از سفیان ثوری و سعید بن جبیر نقل کرده است: مقصود از دو دریا علی و فاطمه و برزخ پیامبر صلی الله علیه و آله و لؤلؤ و مرجان که از آن دو دریا بیرون می آید، حسن و حسین علیهماالسلام می باشند». (11)
علامه خوارزمی از ابن عباس در قول خداوند: «مرج البحرین، قال علی و فاطمة بینهما برزخ لا یبغیان قال: ود لا یتباغضان، یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان قال الحسن و الحسین.»؛ (12)
«گفته است بحرین علی و فاطمه و برزخ دوستی است که غضب نمی کند و لؤلؤ و مرجان که از آن دو دریا خارج می شود حسن و حسین می باشند».
علامه سیوطی می گوید:
«ابن مردویه از ابن عباس آورده است: بحرین ملاقات کننده علی و فاطمه علیهما السلام و برزخی که بین آن دو هست و بر دیگری غلبه نمی کنند، پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و لؤلؤ و مرجان که از آن دو دریا خارج می شوند، حسن و حسین علیهماالسلام می باشند». (13)
و خوارزمی نیز همین روایت را از مردویه و از انس بن مالک آورده است.
علامه شیخ سلیمان قندوزی می گوید:
«ابونعیم و ثعلبی و مالکی با سندهای خودشان آورده اند و سفیان ثوری همه آنها را از ابی سعید خدری و ابن عباس و انس بن مالک روایت کرده است و آنها گفته اند: دو دریای عمیق علی و فاطمه هستند که هیچکدام بر دیگری ظلم و غضب نمی کند، برزخ بین آن دو دریا، رسول خدا صلی الله علیه و آله و لؤلؤ و مرجان که از آن دو دریای عمیق خارج می شوند حسن و حسین می باشند».
باز هم قندوزی می گوید:
«در مناقب از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که فرموده است: ابوذر گفته است: همانا این آیه شریفه (دو دریای که با هم ملاقات می کنند و بین آنها برزخی است که بر یکدیگر غضب نمی کنند و از آن دو دریا لؤلؤ و مرجان خارج می شود) در شأن نبی اکرم صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است، آنان را دوست ندارد مگر مؤمن و غضب و دشمن نمی دارد مگر کافر، پس به دوستی آنان دوست باشید و به واسطه دشمنی آنان کافر نشوید در این صورت آتش را ملاقات کرده و داخل می شوید». (14)
(1) تفسیر صافی، ج 5، ص 109.
(2) کشف الیقین، ص 400.
(3) منهج الصادقین، ج 9، ص 122.
(4) بحارالانوار، ج 43، ص 32.
(5) مجمع البیان، ج 9، ص 201؛ دلائل الصدق، ج 2، ص 204؛ شواهد التنزیل، ج 2، ص 284، ح 918 و 919؛ مناقب، ج 3، ص 319.
(6) الرحمن، آیه 19.
(7) الرحمن، آیه 20.
(8) الرحمن، آیه 22.
(9) قرب الاسناد، ص 58، ح 160؛ بحار الانوار، ج 43، ص 81 ، ح 1؛ عوالم، ج 11، ص 217، ح 2.
(10) تفسیر نمونه، ج 23، ص 133 نقل از تفسیر قمی، ج 2، ص 344.
(11) تذکره سبط ابن جوزی، ص 245.
(12) مقتل خوارزمی، ص 112.
(13) الدر المنثور، ج 6، مناقب مرتضوی، ص 70.
(14) ینابیع المودة، ص 118
امام المتقین