سه راه خداشناسى در نهج البلاغه

  

یکى از سخنان معرفت بخش مولى العارفین امیرالمومنین- علیه السلام- که در بخش سوم نهج البلاغه روایت شده است این جمله است:

«عَرَفْتُ اللهَ سُبْحَانَهُ بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ وَ حَلِّ الْعُقُودِ وَ نَقْضِ الْهِمَم‏».(1): خداوند را به شکسته شدن تصمیم ها و باز شدن گره ها و به هم زدن نیت ها شناختم.

در این بیان، امام -علیه السلام- براى معرفت و خداشناسى سه راه ارائه فرموده است که هر یک جداگانه براى رسیدن به معرفت الله کافى است و بزرگانى که بر نهج البلاغه شرح نوشته اند دو جمله ى: 'حلّ العقود' و 'نقض الهمم' را عطف تفسیرى (و توضیح) جمله: 'فسخ العزائم' شمرده اند. اما به نظر حقیر، این سه جمله هر کدام مفادى مستقل دارند و هر یک براى خداشناسى و وجود خدا، راه و دلیل مستقلى را نشان مى دهند... .

و اما نظرى که این جانب احتمال مى دهم و با لغت و مفردات کلام هم قابل تطبیق است این است که از این بیان امام -علیه السلام- سه راه براى خداشناسى استفاده مى شود:

حکمت اول

·         قال علی َ[علیه السلام] کُنْ فِى الْفِتْنَةِ کَابْنِ اللَّبُونِ لَا ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَیُحْلَبَ.

درود خدا بر او ، فرمود: در فتنه ها چونان شتر دو ساله باش،نه پشتى دارد که سوارى دهد و نه پستانى تا او را بدوشند.

·         تفسیر حکمت 1

از نظر امام علی(ع)، مردم با چه انگیزه‌هایی خدا را عبادت می‌کنند؟

با توجه به کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه؛ چگونه عبادتی، عبادت آزادگان خواهد بود؟

امام علی(ع) عبادت‌های مردم را با توجه به اهداف و انگیزه‌های موجود در آنها، به سه نوع تقسیم می‌کند:

«إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار».[1]

سخنی از آقای خوبیها

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‏ السلام) فرمودند:

اى مردم! به خدا سوگند من هرگز شما را به هیچ طاعتى فرا نمی ‏خوانم مگر آن که خود بر شما. در عمل به آن. پیشى مى‏ جویم و از هیچ گناهى بازتان نمی ‏دارم و نهى نمى ‏کنم. مگر آن که پیش از شما، خود را از عمل به آن باز می‏دارم.

---

نهج البلاغه، خطبه173

سخنی گوهر بار از مولا امیرالمومنین علی علیه السلام

یا اَسْرَى الرَّغْبَةِ، اَقْصِرُوا، فَاِنَّ الْمُعَرِّجَ عَلَى الدُّنْیا لایَرُوعُهُ مِنْها اِلاّ صَریفُ اَنْیابِ الْحِدْثانِ. اَیُّهَا النّاسُ، تَوَلَّوْا مِنْ اَنْفُسِکُمْ تَأْدیبَها، وَ اعْدِلُوا  عَنْ ضَراوَةِ عاداتِها

اى اسیران هوا و هوس، آرزوها را کوتاه کنید، زیرا مردم دلبسته به دنیا را، جز صداى دندان هاى حوادث، از این دنیا نمى ترساند، اى مردم، خودتان عهده دار ادب کردن خود شوید، و نفس را از جرأت بر عادات هلاک کننده بازگردانید.

---

نهج البلاغه، کلمات قصار، ترجمه استاد محترم حجت الاسلام و المسلمین انصاریان

خداشناسی از منظر امام علی(ع)

خداشناسی با فضلیت‌ترین علم است

راه‌های اثبات وجود خدا دو نوع است: راه آفاق آن است که از راه مشاهده مخلوقات و تدبر در حدوث و امکان و نظم پدیده‌ها به وجود خالق و مدبری دانا و توانا، پی برده شود و راه انفس که هنگامی که انسان در خود تأمل می‌کند، می‌یابد که شناخت قبلی بی‌ واسطه نسبت به خدا دارد.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 49 نهج البلاغه می فرماید:

وزیر پیامبر (صلی الله علیه وآله)

انک تسمع ما أسمع، و ترى ما أرى، الّا أنک لستَ بنبى، و لکنّک لوزیر و انک لَعلى خیر.
خطاب پیامبر صلى الله علیه و آله به على علیه السلام: تو مى شنوى آنچه را که من مى شنوم و مى بینى آنچه را من مى بینم؛ ولى تو پیامبر نیستى، بلکه تو وزیر من هستى و تو در مسیر خیر قرار گرفته اى.

---

1. خطبه 192 نهج البلاغه.

وصیت نامه امیرالمومنین علی (ع)

چشمان مولا بسته شد آهسته آهسته             دگر علی از دست این مردم شده خسته

وصیت‎نامه حضرت علی(علیه‎السلام): از وصایاى حضرت علی(علیه‎السلام) در واپسین دم حیات مى‎توان به وصیت گهربار ذیل اشاره نمود.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

این آن چیزى است که على پسر ابوطالب وصیت مى‎کند: به وحدانیت و یگانگى خدا گواهى مى‎دهد و اقرار مى‎کند که محمد بنده و پیغمبر اوست، خدا او را فرستاده تا دین خود را بر دیگر ادیان پیروز گرداند. همانا نماز، عبادت، حیات و زندگانى من از آن خداست. شریکى براى او نیست، من به این امر شده‎ام و از تسلیم شدگان اویم .

 

فرزندم حسن! تو و همه فرزندان و اهل بیتم و هر کس را که این نوشته من به او رسد را به امور ذیل توصیه و سفارش مى‎کنم :

روزه و فلسفه آن در کلام امام علی (ع)

روزه و رمضان با قدمت طولانی در میان بشریت دارای آوازه بلندی است.

روزه در میان یهود و نصاری و دیگر ادیان نیز مرسوم بوده است. از تورات و انجیل فعلی چنین برمی آید که حضرت موسی و حضرت عیسی ( علیهم السلام ) چهل روز روزه داشته اند.

روزه اثرات فردی، اجتماعی، تربیتی، بهداشتی و درمانی بسیاری داشته و هم چنین فواید مادی و معنوی برای انسان به همراه دارد .

پیامبر اکرم (ص) در حدیث معروفی می فرماید: « صوموا تصحوا ؛ روزه بگیرید تا سالم شوید .»

معنا ، اهمیت و ضرورت روزه

عوامل مهم در انحراف و سقوط حکومت اسلامی از دیدگاه امیرالمومنین علی (ع)

امام علیه السلام در کلام نورانی به چند عامل مهم در انحراف و سقوط مردم کوفه و امت اسلامی، اشاره می فرماید:

1- عدم اطاعت از رهبری

2- زنده کردن ارزشهای جاهلی و کم رنگ کردن ارزشهای اسلامی

3- از بین رفتن وحدت و برادری میان خود و از دست دادن ارزش تالیف قلوب

4- حزب گرایی و چند دستگی

5- فسخ ارزشهای اسلامی و باقی ماندن نام اسلام

هریک از علل فوق،

معیارهای انتخاب کارگزاران در سیره سیاسی امام علی (ع)

سخنان امیر مومنان علی(ع) در صحنه‌های گوناگون سیاسی- اجتماعی حاوی تبیین صفات و دستوراتی است برای حاکمان ومدیران حکومتی که از مجموع آنهـا به خوبی می‌توان شاخص‌هایی را برای گزینش کارگزاران به دست آورد. دقت کامل حضرت در انتخاب افراد و در نظر گرفتن ویژگی‌های فردی و اجتماعی آنان و نیز برکنار کردن برخی از کارمندان را در اثر سوء سابقه و یا ارتکاب خیانتی از پستشان براساس موازین و معیارهای دینی و الهی بوده است نه ملاحظات سیاسی.

آنچه در سیره سیاسی امیرالمومنین علی(ع) مسلم است این است که

وقایع آخرالزمان در خطبه 138 نهج البلاغه

حضرت علی علیه السلام در خطبه 138 نهج البلاغه عباراتی فرموده اند که به گمان اغلب شارحان نهج البلاغه از گوشه ای از وقایع آخرالزمان پرده برداشته است؛ شرایطی که در آن هدایت، دستخوش خیمه شب بازی های «هوی» خواهد شد، و قرآن به تبعیت رأی و قیاس درمی آید، و در نهایت به جنگی ویرانگر می انجامد. منجی عالم، در چنین هنگامه ای، سردمداران را به زشتی کردارشان مؤاخذه خواهد کرد و بشر را فرا می خواند که سیطره جهانی عدالت را به تماشا بنشینند؛ اما ...

«تأملی در خطبه 138 نهج البلاغه»

ترجمه و شرح خطبه 75 نهج البلاغه: پاسخ به اتهامی ناروا

و من کلام له (علیه السلام) لما بلغه اتهام بنی أمیة له بالمشارکة فی دم عثمان‏:

أَ وَ لَمْ یَنْهَ بَنِی أُمَیَّةَ عِلْمُهَا بِی عَنْ قَرْفِی أَ وَ مَا وَزَعَ الْجُهَّالَ سَابِقَتِی عَنْ تُهَمَتِی وَ لَمَا وَعَظَهُمُ اللَّهُ بِهِ أَبْلَغُ مِنْ لِسَانِی أَنَا حَجِیجُ الْمَارِقِینَ وَ خَصِیمُ النَّاکِثِینَ الْمُرْتَابِینَ وَ عَلَى کِتَابِ اللَّهِ تُعْرَضُ الْأَمْثَالُ وَ بِمَا فِی الصُّدُورِ تُجَازَى الْعِبَادُ.

ترجمه ایت الله مکارم شیرازی:

آیا آگاهى بنى اُمیّه نسبت به (روحیات و صفات) من، آنان را از عیب جویى من باز نداشته؟ و آیا سابقه من (در اسلام) این افراد نادان را، از گمان بد در حقّ من مانع نشده؟! پند و اندرز الهى از گفتار من رساتر است (ولى آنها به اندرزهاى الهى نیز گوش فرا نمى دهند) من با مارقین (آنان که از دین خدا خارج شده اند) محاجّه مى کنم و دشمن آشتى ناپذیر پیمان شکنان و تردید کنندگان (در حقایق اسلام) هستم. آنچه مبهم است باید در پرتو عرضه بر کتاب خدا روشن گردد و بندگان به آنچه در دل دارند، جزا داده مى شوند.

شرح :

بهترین خواسته، بهترین پند

نوف بکائى که یکى از اصحاب و علاقه مندان حضرت امیرالمؤ منین علىّ صلوات اللّه علیه است، حکایت کند: 

در آن هنگامى که حضرت علىّ علیه السلام در حوالى کوفه در محلّى به نام رَحبه اقامت داشت ، به دیدارش رفتم و پس از احوالپرسى ؛ به ایشان گفتم : مرا پندى ده . 

مولاى متّقیان ، علىّ علیه السلام فرمود: اى نوف ! به هم نوعان و دوستان خود محبّت و مهر ورزى کن ، تا آنان نیز به تو مهر ورزند.

به حضرتش گفتم :اى سرورم ! بر نصایح خود بیفزاى . 

فرمود: به همگان نیکى و احسان کن ، تا احسان ببینى . 

گفتم : باز هم پندى دیگر بیفزاى تا بیشتر بهرمند گردم ؟ 

حضرت فرمود: از مذمّت و بدگوئى نسبت به دیگران دورى کن وگرنه طُعمه سگ هاى دوزخ خواهى گشت . 

سپس اظهار داشت :

سیره و روش امام علی علیه‌السلام در مورد خویشاوندان

از جمله سنت‌های نیکو و اصول اساسی در فرهنگ اسلام که پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز بسیار تاکید داشته است، دلبستگی به خانواده، حفظ و حراست از بستگان و رسیدگی به آنان، اهتمام به صله‌ رحم و استوار ساختن پیوند خویشاوندی است.

امیرمومنان علی علیه‌السلام نیز در این زمینه پیشتاز بوده است؛ چنان که خود در یکی از فرمایشاتش به این مطلب تصریح کرده است؛ «هیچ کس در پذیرش دعوت حق و صله رحم، چون من پیشتاز نبوده است.» [۱]

در فرمایشی دیگر نیز حضرت فرموده است:

رفتار و اخلاق حضرت علی علیه‌السلام با فرزندانش

شیوه و رفتار امام علی علیه‌السلام با فرزندانش، بر‌‌ همان مبنایی استوار بود که خود بر آن اساس، از سوی پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله تربیت شده بود و معتقد بود که فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقوقی متقابل است؛ «حق فرزند بر پدر آن است که بر او نامی نیک بگذارد. ادب نیکو و پسندیده بیاموزد و قرآن را به او آموزش دهد و در مقابل، حق پدر به فرزند آن است که از پدر فرمان برد، جز آنجا که اطاعت از پدر، در مسیر سرپیچی از فرمان خداوند باشد.» [۱]

حضرت در بیانی زیبا،

ویژگی‌های اخلاقی امیرالمومنین امام علی علیه‌السلام در خانواده (1)

روش همسرداری امیرمومنان علی علیه‌السلام

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج،‌ حضرت، همواره خوش اخلاقی و خوی نیکو را موجب و ایجاد کننده محبت و دوستی معرفی می‌کند. [۱] ولی در مقابل، بد اخلاقی و بد خویی را همنشین بد می‌داند، [۲] آن را باعث تباه شدن و از بین رفتن زندگی و موجب اذیت و آزار انسان به حساب می‌آورد. [۳]

حضرت که خود در دامان پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است، از آن بزرگوار آموخته است که رمز پیروزی و موفقیت در زندگی، به خصوص در کانون گرم خانواده، داشتن اخلاق و خوی نیکو و پسندیده است.

دو نکته اساسی خانواده‌ علوی امام علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علی‌ها این است که هر دو از چشمه سار وحی سیراب شده و توسط پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، تربیت و پرورش یافته‌اند. لذا از جهت اخلاقی، آن دو بزرگوار بسیار به هم نزدیک و شبیه هم هستند و با یکدیگر توافق کامل دارند و دید و بینش هر دو به زندگی، یکی است؛ بدین جهت رابطه‌ای که با یکدیگر برقرار کرده‌اند، همراه با محبت، مهربانی، صفاو وفاداری به همدیگر و احترام متقابل است.

قال امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام

• و آن که بر بندگان خدا ستم کند خدا به جای بندگانش  دشمن او بُوََد، وهیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن٬ نعمت خدا را دگرگون ندارد و کیفر او را نزدیک نیارد که خدا شنوای  دعای ستمدیدگان  است و در کمین ستمکاران.

نهج البلاغه٬الکتاب۵٣

نص بر امامت در نهج البلاغه‏

پرسش : آیا در نهج البلاغه نشانى از وجود نص بر امامت امیرالمومنین على علیه السلام و فرزندان او هست؟

پاسخ : اوّلًا: باید توجه نمود که شریف رضى گردآورنده سخنان و نامه هاى امام، همه سخنان ایشان را در موارد گوناگون، جمع نکرده و بیشترین توجه او، سخنان فصیح و بلیغ آن حضرت بوده است، لذا مجموعه سخنان امام را «نهج البلاغه» نامیده است. بنابراین اگر در این کتاب نشانى از وجود نص بر امامت امام و فرزندان او نباشد، دلیل بر نبود نص و دلیل از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) نیست.
ثانیاً: در نهج البلاغه کراراً مسأله وصایت و امامت حضرت و اهل بیت او مطرح شده و ما از میان سخنان فراوان آن حضرت به اندکى بسنده مى کنیم.
منزلت اهل بیت علیهم السَّلام: