با توجه به کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه؛
چگونه عبادتی، عبادت آزادگان خواهد بود؟
امام علی(ع) عبادت‌های مردم را با توجه به اهداف و انگیزه‌های موجود
در آنها، به سه نوع تقسیم می‌کند:
«إِنَّ
قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً
عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا
اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار».[1]
1- گروهی از مردم، خدا را به
خاطر دست‌یابی به نعمت‌های بهشتی می‌پرستند. حضرت علی(ع) این نوع عبادت را عبادت
تاجران نام می‌گذارد؛ زیرا این افراد مانند تاجران و بازرگانان به امید دریافت
سود و رسیدن به منفعت، با دیگران داد و ستد می‌کنند.
2- گروهی دیگر به خاطر ترس
از عذاب جهنم و برای رهایی از سختی‌های آخرت، به عبادت خدا روی می‌آورند. این نوع
عبادت، عبادت بردگان است؛ زیرا بردگان از روی ترس و به خاطر تنبیه نشدن، دستورات
صاحب خود را اطاعت کرده و از او پیروی می‌کنند.
3- اما گروهی از بندگان، خدا
را برای شکرگذاری از او عبادت می‌کنند (یعنی او را شایسته عبادت دیده و عبادت را
صرفاً به خاطر خود خدا انجام می‌دهند). این نوع عبادت، عبادت آزادمردان و آزادگان
است. این افراد خدا را با معرفت و اخلاص عبادت می‌کنند، و این نوع، برترین و
بهترین نوع عبادت است.[2]
ذکر این نکته بدیهی است
که عبادتی که به نیت ریا و خودنمایی باشد، اساساً عبادت نیست تا در این تقسیم‌بندی
بگنجد و این تقسیم‌بندی تنها در مورد عباداتی است که مقبول حق واقع می‌شوند اما
درجات مختلفی دارند.
[1]. سید رضی، محمد بن حسین،
نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، ص 510، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. شریف الرضی، محمد بن
حسین، نهج البلاغة، ترجمه و شرح فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، تهران، مؤسسه چاپ و
نشر تألیفات فیض الإسلام، ج 6، ص 1199، چاپ پنجم، 1379ش.
میم . الف