سه راه خداشناسى در نهج البلاغه

  

یکى از سخنان معرفت بخش مولى العارفین امیرالمومنین- علیه السلام- که در بخش سوم نهج البلاغه روایت شده است این جمله است:

«عَرَفْتُ اللهَ سُبْحَانَهُ بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ وَ حَلِّ الْعُقُودِ وَ نَقْضِ الْهِمَم‏».(1): خداوند را به شکسته شدن تصمیم ها و باز شدن گره ها و به هم زدن نیت ها شناختم.

در این بیان، امام -علیه السلام- براى معرفت و خداشناسى سه راه ارائه فرموده است که هر یک جداگانه براى رسیدن به معرفت الله کافى است و بزرگانى که بر نهج البلاغه شرح نوشته اند دو جمله ى: 'حلّ العقود' و 'نقض الهمم' را عطف تفسیرى (و توضیح) جمله: 'فسخ العزائم' شمرده اند. اما به نظر حقیر، این سه جمله هر کدام مفادى مستقل دارند و هر یک براى خداشناسى و وجود خدا، راه و دلیل مستقلى را نشان مى دهند... .

و اما نظرى که این جانب احتمال مى دهم و با لغت و مفردات کلام هم قابل تطبیق است این است که از این بیان امام -علیه السلام- سه راه براى خداشناسى استفاده مى شود:

غم دنیا

هرکه برای دنیا اندوهناک شود، در واقع از قضای خداوند خشمگین شده است.

قال امیرالمومنین حیدر علیه السلام

قال امیرالمومنین علی علیه السلام...

مَن اَخَذ َ دینَه من افواهِ الرّجال اَزالتهُ الرجال و من اخذ دینه مِنَ الکتاب و السُنّه زالت الجبال ولم یزل

کسی که دینش را از دهان مردم بگیرد، مردم دینش را از او می گیرند و کسی که دینش را از کتاب و سنت بگیرد دین او پابرجاست، هرچند کوه ها نابود شوند.

از نظر امام علی(ع)، مردم با چه انگیزه‌هایی خدا را عبادت می‌کنند؟

با توجه به کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه؛ چگونه عبادتی، عبادت آزادگان خواهد بود؟

امام علی(ع) عبادت‌های مردم را با توجه به اهداف و انگیزه‌های موجود در آنها، به سه نوع تقسیم می‌کند:

«إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار».[1]

سخنی از آقای خوبیها

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‏ السلام) فرمودند:

اى مردم! به خدا سوگند من هرگز شما را به هیچ طاعتى فرا نمی ‏خوانم مگر آن که خود بر شما. در عمل به آن. پیشى مى‏ جویم و از هیچ گناهى بازتان نمی ‏دارم و نهى نمى ‏کنم. مگر آن که پیش از شما، خود را از عمل به آن باز می‏دارم.

---

نهج البلاغه، خطبه173

سخن مولا امیرالمومنین علیه السلام در مورد بیت المقدس

شهر «البَیْتُ المُقَدَّس» یا «بَیتُ المَقدِس» یا «قُدس». این شهر در غرب آسیا و شمال خاورمیانه، در فلسطین واقع شده است.

اوّلین قبله مسلمین است.

قداست این شهر بسیار است. آن را پیامبران بنا کرده اند. داود و سلیمان علیه السلام در این شهر حشمت داشتند. [۱]

سخنی گوهر بار از مولا امیرالمومنین علی علیه السلام

یا اَسْرَى الرَّغْبَةِ، اَقْصِرُوا، فَاِنَّ الْمُعَرِّجَ عَلَى الدُّنْیا لایَرُوعُهُ مِنْها اِلاّ صَریفُ اَنْیابِ الْحِدْثانِ. اَیُّهَا النّاسُ، تَوَلَّوْا مِنْ اَنْفُسِکُمْ تَأْدیبَها، وَ اعْدِلُوا  عَنْ ضَراوَةِ عاداتِها

اى اسیران هوا و هوس، آرزوها را کوتاه کنید، زیرا مردم دلبسته به دنیا را، جز صداى دندان هاى حوادث، از این دنیا نمى ترساند، اى مردم، خودتان عهده دار ادب کردن خود شوید، و نفس را از جرأت بر عادات هلاک کننده بازگردانید.

---

نهج البلاغه، کلمات قصار، ترجمه استاد محترم حجت الاسلام و المسلمین انصاریان

خداشناسی از منظر امام علی(ع)

خداشناسی با فضلیت‌ترین علم است

راه‌های اثبات وجود خدا دو نوع است: راه آفاق آن است که از راه مشاهده مخلوقات و تدبر در حدوث و امکان و نظم پدیده‌ها به وجود خالق و مدبری دانا و توانا، پی برده شود و راه انفس که هنگامی که انسان در خود تأمل می‌کند، می‌یابد که شناخت قبلی بی‌ واسطه نسبت به خدا دارد.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 49 نهج البلاغه می فرماید:

وصیت نامه امیرالمومنین علی (ع)

چشمان مولا بسته شد آهسته آهسته             دگر علی از دست این مردم شده خسته

وصیت‎نامه حضرت علی(علیه‎السلام): از وصایاى حضرت علی(علیه‎السلام) در واپسین دم حیات مى‎توان به وصیت گهربار ذیل اشاره نمود.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

این آن چیزى است که على پسر ابوطالب وصیت مى‎کند: به وحدانیت و یگانگى خدا گواهى مى‎دهد و اقرار مى‎کند که محمد بنده و پیغمبر اوست، خدا او را فرستاده تا دین خود را بر دیگر ادیان پیروز گرداند. همانا نماز، عبادت، حیات و زندگانى من از آن خداست. شریکى براى او نیست، من به این امر شده‎ام و از تسلیم شدگان اویم .

 

فرزندم حسن! تو و همه فرزندان و اهل بیتم و هر کس را که این نوشته من به او رسد را به امور ذیل توصیه و سفارش مى‎کنم :

روزه و فلسفه آن در کلام امام علی (ع)

روزه و رمضان با قدمت طولانی در میان بشریت دارای آوازه بلندی است.

روزه در میان یهود و نصاری و دیگر ادیان نیز مرسوم بوده است. از تورات و انجیل فعلی چنین برمی آید که حضرت موسی و حضرت عیسی ( علیهم السلام ) چهل روز روزه داشته اند.

روزه اثرات فردی، اجتماعی، تربیتی، بهداشتی و درمانی بسیاری داشته و هم چنین فواید مادی و معنوی برای انسان به همراه دارد .

پیامبر اکرم (ص) در حدیث معروفی می فرماید: « صوموا تصحوا ؛ روزه بگیرید تا سالم شوید .»

معنا ، اهمیت و ضرورت روزه

عوامل مهم در انحراف و سقوط حکومت اسلامی از دیدگاه امیرالمومنین علی (ع)

امام علیه السلام در کلام نورانی به چند عامل مهم در انحراف و سقوط مردم کوفه و امت اسلامی، اشاره می فرماید:

1- عدم اطاعت از رهبری

2- زنده کردن ارزشهای جاهلی و کم رنگ کردن ارزشهای اسلامی

3- از بین رفتن وحدت و برادری میان خود و از دست دادن ارزش تالیف قلوب

4- حزب گرایی و چند دستگی

5- فسخ ارزشهای اسلامی و باقی ماندن نام اسلام

هریک از علل فوق،

معیارهای انتخاب کارگزاران در سیره سیاسی امام علی (ع)

سخنان امیر مومنان علی(ع) در صحنه‌های گوناگون سیاسی- اجتماعی حاوی تبیین صفات و دستوراتی است برای حاکمان ومدیران حکومتی که از مجموع آنهـا به خوبی می‌توان شاخص‌هایی را برای گزینش کارگزاران به دست آورد. دقت کامل حضرت در انتخاب افراد و در نظر گرفتن ویژگی‌های فردی و اجتماعی آنان و نیز برکنار کردن برخی از کارمندان را در اثر سوء سابقه و یا ارتکاب خیانتی از پستشان براساس موازین و معیارهای دینی و الهی بوده است نه ملاحظات سیاسی.

آنچه در سیره سیاسی امیرالمومنین علی(ع) مسلم است این است که

وقایع آخرالزمان در خطبه 138 نهج البلاغه

حضرت علی علیه السلام در خطبه 138 نهج البلاغه عباراتی فرموده اند که به گمان اغلب شارحان نهج البلاغه از گوشه ای از وقایع آخرالزمان پرده برداشته است؛ شرایطی که در آن هدایت، دستخوش خیمه شب بازی های «هوی» خواهد شد، و قرآن به تبعیت رأی و قیاس درمی آید، و در نهایت به جنگی ویرانگر می انجامد. منجی عالم، در چنین هنگامه ای، سردمداران را به زشتی کردارشان مؤاخذه خواهد کرد و بشر را فرا می خواند که سیطره جهانی عدالت را به تماشا بنشینند؛ اما ...

«تأملی در خطبه 138 نهج البلاغه»

امام علی (ع) و تحویل وصایاى نبوت و امامت به امام حسن (ع)

 چون آخرین روزهاى عمر پر برکت امیرالمؤ منین علىّ بن ابى طالب علیه السلام فرارسید،  وصایا و کُتُب امامت را تحویل فرزندش امام حسن مجتبى علیه السلام داد و او را به عنوان  وصىّ و جانشین خود معرّفى نمود.

 و دیگر فرزندش حسین علیه السلام با محمّد حنفیّه و سایر فرزندان و دوستان و سران شیعه را بر این وصیّت شاهد گرفت .

و هنگامى که آن حضرت خواست کُتُب و سِلاح و دیگر وصایاى امامت را به امام حسن مجتبى علیه السلام تحویل دهد، فرمود:

اى فرزندم ! رسول خدا مرا دستور داده است تا وصایا و آنچه را که تحویل من داده بود، نزد تو قرار دهم .

و همچنین حضرت رسول صلوات اللّه علیه فرمود: به تو بگویم که تو نیز در آخرین لحظات عمرت ، باید این وصایاى امامت را، به برادرت حسین واگذار نمائى .

پس از آن امام علىّ صلوات اللّه علیه فرزندش حسین علیه السلام را مورد خطاب قرار داد و فرمود:

قال امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام

• و آن که بر بندگان خدا ستم کند خدا به جای بندگانش  دشمن او بُوََد، وهیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن٬ نعمت خدا را دگرگون ندارد و کیفر او را نزدیک نیارد که خدا شنوای  دعای ستمدیدگان  است و در کمین ستمکاران.

نهج البلاغه٬الکتاب۵٣