روزه و فلسفه آن در کلام امام علی (ع)

روزه و رمضان با قدمت طولانی در میان بشریت دارای آوازه بلندی است.

روزه در میان یهود و نصاری و دیگر ادیان نیز مرسوم بوده است. از تورات و انجیل فعلی چنین برمی آید که حضرت موسی و حضرت عیسی ( علیهم السلام ) چهل روز روزه داشته اند.

روزه اثرات فردی، اجتماعی، تربیتی، بهداشتی و درمانی بسیاری داشته و هم چنین فواید مادی و معنوی برای انسان به همراه دارد .

پیامبر اکرم (ص) در حدیث معروفی می فرماید: « صوموا تصحوا ؛ روزه بگیرید تا سالم شوید .»

معنا ، اهمیت و ضرورت روزه

- معنا: در قرآن کریم ، از روزه به «صوم» تعبیر شده است . صوم در لغت به معنای برخاستن است بی آنکه پس از آن کاری انجام شود.

بعضی دیگر صوم را به معنای نگاه داشتن معنا کرده اند. هر یک از دو تعریف با معنای شرعی روزه مناسبت دارد یعنی : نگاه داشتن خود بر وجه شرع در روز از آنچه در شرع او را مفطر خوانند با نیت .

صوم در اسلام، امساک مخصوصی است از طعام و چیزهای دیگر که از طلوع فجر شروع شده و با رسیدن شب به پایان می رسد .

روزه در شرع، عبارت است از: 1- خودداری کردن از خوردن اشیاء خاص و ویژه ؛ 2-  بر وجه مخصوص ؛3- از کسانی که دارای خصوصیات ویژه هستند؛ 4 - به شرط داشتن نیت.

در رساله عملیه نیز آمده است: روزه آن است که انسان برای اطاعت فرمان خدا، از اذان صبح تا مغرب، از چیزهایی که روزه را باطل می کند خودداری نماید.

- اهمیت روزه : به قدری است که با زندگی و زنده ماندن انسان عجین است . روزه ، مواد اضافی و جذب نشده بدن را می سوزاند، و در واقع بدن را «خانه تکانی» می کند.

- ضرورت: زندگی ماشینی امروزی ، خوردنی ها و نوشیدنی های شیمیایی زا ، محیط زیست بشر را با خطر جدی مواجه ساخته و آسایش و آرامش را از انسان سلب کرده است.

یکی از بهترین راه درمان همه بیماری های جسمی و روانی «روزه درمانی» است که به روزه شکم، جسم را درمان  کرده و با روزه نفس، جان و روان را.

یکی از فرازهای دعای ماه رمضان این است که: «اللهم اشف کل مریض ؛ خدایا تمام بیماران را شفاببخش»

فلسفه روزه

1- تقویت ایمان و اراده

امام علی (ع) فرموده اند: « ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه الایمان به و برسوله . . .؛ همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدای سبحان بدان توسل می جوید، ایمان به خدا و پیامبر، و جهاد در راه خداست، که موجب بلندی کلمه مسلمانی است و یکتا دانستن پروردگار که مقتضای فطرت انسانی است؛ و برپا داشتن نماز که آن ستون دین است، و دادن حق مستمندان - زکات - که واجب شرع مبین است . و روزه ماه رمضان که نگهدارنده از عقاب است - و بازدارنده عذاب»

حضرت هم چنین می فرمایند: «علیکم بصیام شهر رمضان فان صیامه جنه حصینه ؛ بر شما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگهدارنده از آتش جهنم »

2- خودسازی:

خودسازی و مقاومت در انجام عبادات را از روزه باید شروع کرد .

امام علی (ع) در این باره می فرمایند:

«بندگان خدا ؛ پرهیز از نافرمانی خدا، دستان او را از در افتادن در حرام های او نگهداشته است، و دل آنان را به ترس وی همراه داشته است؛ چندانکه شبها بیدارشان می دارد، و روزهای گرم را با تشنگی بر آنان به سر می آرد. آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورند»

خداوند متعال در قرآن کریم فرمودند: «فان مع العسر یسرا، ان مع العسر یسرا» 

بنابراین به دنبال هر تشنگی ، تشویقی است و به دنبال هر گرسنگی و خودسازی، سودی .

امیرالمؤمنین علی (ع) در این زمینه به درمانگاه و درمانگران متخصص اشاره می کند که مجهز به امکانات درمانی هستند: «. . . خمص البطون من الصیام ؛ مردمی که چشمانشان از گریه تباه، شکمهایشان از روزه لاغر و به پشت چسبیده، لبهایشان از دعا خشک و پژمرده گردیده، رنگها زرد از شب زنده داری - بسیار -  بر رخسارشان گرد فروتنی پدیدار»

وحضرت در جای دیگر می فرمایند:

« والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق ؛ خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده گردد »

اخلاص باید در آزمایش و امتحان بزرگ ماه رمضان، کاربردی شود، نه تنها اخلاص بلکه تمام باورهای دینی و ارزشی را باید آزمود .

اما بیگانگان غربی، روزه را تنها ضامن سلامتی جسم می دانند و غافل از این هستند که روزه در اسلام ، بر روان آدمی اثرگذار است و درمان بسیاری از بیماری های روانی و فشارهای عصبی .

 راز اصلی از روزه در اسلام، دست یافتن به سلامتی جان است، که اگر انسان به سلامتی جان دست نیابد، تمام هستی خود را باخته است .

3- استکبار ستیزی:

پایه گذار استکبار ، شیطان است ، بنابراین برای مبارزه با استکبار باید با شیطان جنگید و در جهاد اکبر شرکت کرد.

این جهاد پایانی ندارد ، صلح در آن صورت نمی گیرد و تا روز قیامت ادامه خواهد داشت .

از جمله اهداف بعثت پیامبران نیز از سویی استکبار ستیزی و از سوی دیگر تربیت نیروی انسانی بوده است.

حضرت علی (ع) نیز این موضوع را بیان می کنند : یکی از اهداف بزرگ عبادات از جمله روزه، استکبار زدایی است .

می فرمایند:« اگر خدا قدرت کبر ورزیدن را به یکی از بندگانش می داد به یقین منتی را بر پیامبران برگزیده و دوستانش می نهاد ، لکن خدای سبحان بزرگ منشی را بر آنان ناپسند دید و فروتنی را پسندید . پس پیامبران « از روی فروتنی » گونه های خود را بر زمین چسبانیدند و چهره های خود را به خاک مالیدند و برابر مؤمنان فروتنی کردند و خود ، مردمانی مستضعف بودند. خدای شان به گرسنگی آزمود و به سختی مبتلایشان فرمود و با ترس و بیماری امتحانشان کرد و با زیر و زبر کردنشان  در سختی ها ، ایمانشان را پدید آورد»

---

 

- بحارالانوار، ج 96، ص 255

- ابوالفتح جرجانی، تفسیر شاهی ؛ آیات الاحکام، ج 1

- غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، ص 416، چاپ بیروت

- نهج البلاغه، دکتر شهیدی ، خطبه 110

- امالی ، شیخ صدوق ، ج2، ص 136

- نهج البلاغه ، خطبه 114

- قرآن کریم ، سوره انشراح ، آیه 4و5

- نهج البلاغه ، خطبه 121

- همان ، حکمت 244

- نهج البلاغه، خطبه 192